Jak dbać o zdrowie psychiczne pracowników?

Zdrowie psychiczne jako wyzwanie współczesnych czasów

Zdrowie psychiczne staje się jednym z głównych problemów w obszarze zdrowia współczesnego społeczeństwa. Ilość czynników wpływających negatywnie na samopoczucie, stan emocjonalny i psychikę człowieka stale rośnie. Pojawia się zatem szereg pytań związanych z tym, jak radzić sobie z własnymi problemami, ale również jak pracodawcy mogą pomóc osobom, których dotykają różne problemy natury emocjonalnej czy psychicznej?

Na kilka z nich, które zostały zadane podczas webinarium zorganizowanym przez Nowe Motywacje pt.: „Jak dbać o swoje zdrowie psychiczne?”, odpowiedzi udzielił Dr hab. n. med. Maciej Pilecki.

Kiedy warto szukać pomocy specjalisty?

Ile z występujących jednocześnie sygnałów ostrzegawczych, powinno być dla człowieka wskazówką, by poprosić o profesjonalną pomoc i w pełni zająć się swoim zdrowiem psychicznym?

Nawet gdy pojawia się choćby jeden sygnał ostrzegawczy, że z naszym stanem psychicznym może być coś nie tak, to już warto się nad nim zastanowić. Większa ich liczba to jasny sygnał, że trzeba szukać pomocy. Powinniśmy regularnie poddawać refleksji nasz stan emocjonalny, zastanawiać się nad sobą. Nie jest to łatwe. Zwłaszcza w wypadku depresji trudno jest uświadomić sobie, że to co czujemy, przeżywamy jest subiektywne.

Jeśli mamy jakieś dolegliwości somatyczne to nasze „Ja” nie jest naruszone. W depresji smutek zabiera nam trzeźwy osąd. W ciągu zaledwie kilku dni możemy zacząć myśleć i czuć, że nie jesteśmy nic warci, świat nie ma sensu, przyszłość nie ma sensu. Lekarz w pierwszej kolejności, pracując z osobą depresyjną, musi pomóc pacjentowi zrozumieć, że to co przeżywa wynika z depresji, a nie z racjonalnej oceny rzeczywistości.

Trzeba być uważnym na takie zmiany w sobie i słuchać innych. Tylko takie podejście może nas uchronić przed nasilaniem się objawów czy myślami i tendencjami samobójczymi.

Czym jest depresja i jak ją rozpoznać?

Mianem depresji określamy różne zjawiska. Czym innym jest codzienny smutek, a czym innym bardzo głębokie obniżenie nastroju. Ta najbardziej nasilona depresja to przede wszystkim doświadczanie wewnętrznego poczucia rozpaczy, smutku, braku nadziei, zmiany postrzegania siebie, przyszłości i relacji.

Głęboka depresja wiąże się też ze zmianą rytmów biologicznych – osoba nią dotknięta często albo nie może spać, albo chce jej się spać cały dzień, traci apetyt, ma obniżone libido, a w przypadku kobiet często zanika miesiączka.

Warto jednak pamiętać, że egzystencjalne poczucie smutku, obniżenie nastroju może pojawić się również jako naturalna reakcja na stres czy trudną sytuację. Coraz częściej spotykanym zjawiskiem są także problemy z regulacją emocji – gwałtowne reakcje, silne, krótkotrwałe epizody rozpaczy.

Istnieje również tzw. depresja osobowościowa, w której przeżywanie smutku i przygnębienia stanowi stały, choć umiarkowany element funkcjonowania. Wreszcie depresja może być częścią choroby afektywnej dwubiegunowej, gdzie obniżonym nastrojom towarzyszą okresy wzmożonej aktywności.

Bez względu na rodzaj, najgroźniejszym objawem są myśli samobójcze – logiczna konsekwencja utraty wiary w siebie, w świat i przyszłość.

Jak reagować, gdy pracownik przeżywa kryzys psychiczny?

W jaki sposób, jeśli jako pracodawca wychwycę pogorszony stan psychiczny u pracownika, podejść do takiej osoby, żeby ten pracownik nie poczuł się osaczony i nie zablokował się na pomoc?

Po pierwsze – należy zastanowić się, czy pomoc powinien zaoferować bezpośrednio pracodawca, czyli przełożony. Rozmowa z nim może być dla pracownika bardzo trudna, bo może wiązać się z lękiem przed oceną i negatywnymi skojarzeniami dotyczącymi problemów psychicznych.

Warto więc rozważyć, czy nie lepiej, aby rozmowę przeprowadziła inna osoba – współpracownik, ktoś z działu HR lub osoba bliższa pracownikowi. Należy jednak pamiętać, że granica pomiędzy troską a naruszaniem prywatności jest bardzo cienka, dlatego każda taka sytuacja wymaga wyważenia i roztropności.

Jeśli jednak rozmowa odbywa się z przełożonym, powinna być szczera i pozbawiona oceny. Pracownik bardzo wyraźnie odczuwa, czy intencją rozmowy jest rzeczywista troska o jego stan, czy jedynie obawa o produktywność.

Czasem właściwe może być również postawienie granic – jasne określenie, że dane zachowanie nie jest akceptowalne, połączone z zachętą do podjęcia działań naprawczych. Uświadomienie pracownikowi jego problemu może stać się punktem zwrotnym i początkiem procesu zmian.

Somatyzacja lęku – kiedy objawy fizyczne mają podłoże psychiczne?

Co zrobić w przypadku pojawienia się somatyzacji lęku, np. bólu w klatce piersiowej, uczucia guli w gardle utrzymującego się przez wiele dni bez przyczyn somatycznych?

Przede wszystkim należy wykluczyć, że objawy nie mają źródła w chorobie fizycznej. Dopiero wtedy warto skonsultować się z psychiatrą lub psychoterapeutą. Somatyzacje, podobnie jak depresja, mają złożoną naturę – mogą być wyrazem wewnętrznego konfliktu psychicznego lub skutkiem długotrwałego napięcia.

Przykładem może być „ból serca” po rozstaniu czy problemy żołądkowe wynikające z przewlekłego stresu. Czasem przewlekłe napięcie prowadzi do realnej dysfunkcji organów, np. napięciowych bólów głowy czy zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Zdarza się też, że stres psychiczny współwystępuje z chorobami o podłożu somatycznym, takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroby nowotworowe. W każdym przypadku psychoterapia może przynieść poprawę, a niekiedy konieczne jest też wsparcie farmakologiczne.

Jak wspierać zdrowie psychiczne pracowników w organizacji?

Czy istnieje wygodna forma umożliwiająca pracownikom zasygnalizowanie złego samopoczucia psychicznego bez konieczności bezpośredniej konfrontacji?

To jedno z najtrudniejszych wyzwań w każdej firmie. Najlepiej, jeśli istnieje kilka dróg uzyskania wsparcia – nie zawsze musi to być rozmowa z przełożonym. Dobrym rozwiązaniem są anonimowe ankiety dotyczące atmosfery w pracy i występowania problemów emocjonalnych.

Warto również stosować okresowe ankiety adaptacyjne dla nowych pracowników – ich omówienie może budować kulturę zaufania i szczerości. Pomocne mogą być też działania integracyjne i warsztaty dotyczące zdrowia psychicznego.

Celem jest stworzenie atmosfery, w której rozmowa o emocjach nie budzi lęku ani wstydu. Wspierające środowisko pracy może znacząco zmniejszyć ryzyko problemów psychicznych w zespole.

Jak długo trwa terapia i jak wybrać odpowiedniego terapeutę?

W psychoterapii istnieje wiele podejść, a czas trwania terapii zależy od wybranej metody i indywidualnych potrzeb pacjenta. W psychoanalizie terapia może trwać całe życie, w długoterminowej psychoterapii psychodynamicznej – zwykle około trzech lat regularnych spotkań.

W krótkoterminowych terapiach psychodynamicznych to często kilkanaście sesji, a w poznawczo-behawioralnych – nawet kilka wizyt.

Wybór terapeuty jest niezwykle istotny. Warto sprawdzić jego wykształcenie, podejście terapeutyczne, doświadczenie oraz to, czy podlega superwizji. Uczciwy terapeuta potrafi ocenić, czy jego metoda pracy jest odpowiednia dla danego przypadku.

Nie należy bać się pytań podczas pierwszej sesji – to naturalny etap poznania. Czasem efekty psychoterapii ujawniają się dopiero po latach, ale każda dobrze prowadzona terapia zwiększa świadomość siebie i poprawia jakość życia.